کيست هيداتيک
کيست هيداتيک
بيماری انگلی و مشترک بين انسان و دام که توسط نوزاد يک انگل روده سگ در انسان و دام ايجاد می شود. کرم بالغ در روده سگ و نوزاد اين کرم در بدن انسان و حيوان اهلی (نشخوار کنندگان) زندگی می کند. عامل ايجاد بيماری مرحله نوزادی انگل اکينوکوکوس گرانولوزوس است.
اپيدميولوژی کيست هيداتيک
آلودگی انسان بيشتر در مناطقی که دامداری رواج دارد ديده مي شود و ارتباط انسان با سگ و دام ها زمينه ابتلا را فراهم می کند. فاکتورهائی مثل سن، شغل، مذهب ، آداب و رسوم و عادات مردم نقش زيادی در انتقال و انتشار بيماری دارد: مثلا به علت تماس بيشتر کودکان با سگ يا بعضی مشاغل مانند چوپانان، دباغان و کشاورزان ميزان شيوع در آنها بيشتر است و يا افرادی که تماس بيشتری با سگ دارند بيشتر در معرض ابتلا هستند.
راه های انتقال بيماری
دفع تخم های کرم بالغ باعث آلودگی خاک و آب می شود و حيوانات اهلی مانند گوسفند، بز، گاو و شتر (ميزبان واسطه) هنگام چريدن تخم ها را مي خورند و انسان به طور تصادفی از طريق خوردن غذا يا آب آلوده به تخم ها و يا از طريق تماس مستقيم با سگ های آلوده با مرحله حد واسط انگل آلوده می شود. انگل بلع شده از روده نفوذ می کند و از طريق سيستم خونی به کبد و ريه ها و به طور کمتر شايع به بافت های ديگر منتقل می شود. در نواحی با شيوع بالا اغلب کودکان مبتلا می شوند اما کيست های کبدی به چندين سال زمان نياز دارد تا به قدری بزرگ شوند که قابل کشف يا علامت دار شوند. امکان ابتلاء همه ارگان ها در اين بيماری وجود دارد؛ ولی شايعترين محل ابتلا کبد (60 تا 70 درصد) و سپس ريه و مغز مي باشد.
کمتر از 2% موارد گزارش شده کيست در مغز بوده و ابتلاء ساير اعضاء مانند طحال، عضله و ابتلاء چند ارگانی کبد و ريه يا کبد و طحال، ريه و مغز نيز گزارش شده است. به طور نادر کيست هيداتيک در قلب، تيروئيد، پستان، کليه و بافت نرم گردن و مهره گزارش شده است. بيشترين موارد کيست هيداتيک در بالغين در کبد يافت می شود ولی کيست در ريه و مغز کودکان بيش از افراد بالغ ديده می شود.
اهمیت بیماری کیست هیداتیک
پراکندگی انگل در سطح جهان وسیع بوده ولی شایعترین مناطق درگیر ساحل مدیترانه، جنوب روسیه، ایران، استرالیا و بلغارستان می باشد. میزبانان اصلی آن گوشتخواران به ویژه سگ سانان هستند اما انگل در سایر حیوانات اهلی و وحشی از جمله گاو، گوسفند، روباه، خوک و شتر نیز دیده می شود.
چرخه زندگی انگل کیست هیداتیک
چرخه زندگی این انگل بین سگ سانان و گیاهخواران تکمیل می شود. کرم بالغ در روده کوچک گوشتخواران مخصوصا سگ ها زندگی می کند و تخم های خود را از طریق مدفوع به محیط بیرون می رساند. تخم های دفع شده در مدفوع سگ بلافاصله برای دام و انسان آلوده کننده است.
گوسفند، گاو و بز نیز به هنگام چریدن و خوردن علف های آلوده تخم های اکینوکوک را همراه علوفه آلوده وارد دستگاه گوارش خود می کنند و تخم ها پس از ورود به دستگاه گوارش میزبان باز شده و جنین قلابدار به درون بافت روده مهاجرت نموده و از طریق عروق روده یا مجاری لنفاوی، به کبد می رسند.
تعدادی از آنها در کبد می مانند و تعدادی به ریه می رسند، تعداد کمتری نیز به سایر ارگان ها مانند کلیه، طحال، عضلات و مغز حمل می شوند. در این مرحله انگل پس از استقرار در بافت شروع به رشد و نمو کرده و طی چند ماه کیست های در اندازه های مختلف ایجاد می کنند. حال در صورتی که سگ سانان از احشاء آلوده به این کیست نشخوار کنندگان تغذیه نمایند دوباره سیکل بیماری تکرار می شود.
علائم بيماری
پس از بلع تخم هر اندامی از بدن می تواند محل به وجود آمدن کيست باشد و بسته به اينکه در چه اندامی کيست ايجاد شده اختلال در عملکرد عضو را داريم. کيست های ريوی و کبدی معمولاً شايع تر هستند.
علائم بيماری نيز بستگی به عضو درگير، اندازه کيست و محل دقيق آن در عضو مبتلا، واکنش های بين کيست و عضو مبتلا، پاره شدن کيست و واکنشهای ايمونولوژيک به دنبال آن مثل شوک آنافيلاکسی و غيره دارد.
دوره کمون ممکن است بين 5 تا 20 سال طول بکشد و در غالب موارد سال ها طول مي کشد تا بيماری علامتدار شود و گاها کيست خود به خود بهبودی پيدا مي کند. بعد از سال ها به علت بزرگ شدن و ايجاد اثر فشاری، بيمار احساس درد شکمی، بی اشتهايی، احساس توده شکمی می کند. در کيست های کبدی علائمی مثل بزرگی کبد، قولنج کبدی و زردی ديده می شود.
در کيست های ريه علائم مختلفی از جمله سرفه، تنگی نفس، دردهای قفسه سينه و خلط خونی ديده می شود. کيست در مغز موجب اختلالات عصبی تاری ديد ، لرزش و صرع می گردد. کيست در کليه با سوزش ادرار و وجود خون در ادرار خودنمايی می کند. کيست قلبی ممکن است باعث تپش قلب، تنگی نفس، اختلال عمل قلب گردد. در پاره ای از موارد به علت ضربه ممکن است کيست پاره شده و محتويات آن وارد خون شده و شوک ايجاد کند که خود موجب سقوط سريع فشار خون و مرگ بيمار می گردد. اين بيماری در موارد شوک آنا فيلاکسی و يا در موارد درگيری قلبی و ايجاد تامپوناد قلبی کشنده است. در موارد نادر با درگيری اعضايی مثل مغز، چشم، استخوان و عضلات ايجاد علائم جدی مثل کوری و فلج می کند.
روش های تشخيص کيست هيداتيک
تشخيص کلينيکی: عفونت توسط پزشک با گرفتن شرح حال، تاريخچه و علائم بالينی مثل اتساع شکم، اقامت در منطقه اندميک، سابقه تماس با سگ و .... شناسايی می شود.
تشخيص آزمايشگاهی: عفونت با روش های تشخيصی آزمايشگاهی نظير تست های تشخيصی و افتراقی، روش های سرولوژی، راديوگرافی، سونوگرافی و سی تی اسکن و ... شناسايی می شود.
درمان کيست هيداتيک
به علت انتشار کيست و محدود نبودن حدود آن درمان مشکل است. با توجه به اينکه بعضی از داروها مثل مبندازول والبندازول در مواردی که کيست ها کوچک و محدود می باشند باعث بهبودی شده اند اما در همه موارد جوابگو نيستند ولی انجه مسلم است اين داروها می توانند باعث کوجکی اندازه کيست شده و با توجه به اينکه جراحی تنها درمان قطعی است می توانند خطر جراحی را به حداقل برسانند.
آنچه در جراحی مهم است در کيست پير بايد از برداشتن غشاء فيبری که در نتيجه واکنش نسج ميزبان اطراف کيست ساخته می شود پرهيز کرد. چون خطر خونريزی افزايش می يابد. ولی در کيست های جوان به خاطر ترميم سريعتر بافت بايد اين غشاء برداشته شود.
کنترل و پيشگيری
رعايت بهداشت فردی و محيط
ضد عفونی نمودن سبزيجات
محصور نمودن مزارع کشت سبزيجات
معدوم ساختن اندام های آلوده به کيست هنگام ذبح دام
خوراندن داروهای ضد انگلی به سگ های شناسنامه دار و گله
عدم تماس با سگ سانان
درمان سگ های آلوده صاحبدار
از بين بردن سگ های ولگرد
کشتار دام ها در کشتار گاهای بهداشتی
کشتار دام ها در سنين پايينتر (ممانعت از بزرگ شدن کيست ها)
دفع بهداشتی امعاء و احشاء آلوده
عدم تغذيه سگ ها با مانده امعاء و احشای کشتارگاهی
آموزش همگانی در مورد راه انتقال و انتشار بيماری
نکات ساده پیشگیری از این بیماری
رعایت بهداشت فردی و محیط
ضد عفونی نمودن سبزیجات با توجه به اینکه سبزیجات، صیفی جات و میوه های بوته دار زمینی مثل توت فرنگی از عمده ترین فاکتورهای آلودگی به تخم این انگل می باشند. حتما باید قبل از مصرف به خوبی با آب شستشو گردیده و برای اطمینان از جدا شدن تخم انگل از سبزیجات، چند قطره مایع ظرفشوپی به داخل ظرف شستشو اضافه شود، سبزیجات چند لحظه در داخل آب تکان داده شود تا آب کف نماید.
یکی از اشتباهاتی که در موقع شستشوی سبزیجات وجود دارد این است که بعد از شستشو، کل ظرف محتوی سبزیجات را روی آبکش می ریزند که با این کار تخم های انگل ته نشین شده در داخل ظرف دوباره روی سبزیجات پخش می شود، باید سبزیجات از سطح آب برداشته شوند و آب باقیمانده دور ریخته شود.
در صورتی که سگ دارید داروهای ضد انگلی به سگ ها داده و برای آنها شناسنامه تهیه نمایید و هر چند وقت یکبار آنها را به دامپزشک ببرید.
اگر کشتار دام مثل قربانی کردن و نذری دارید در صورت مشاهده کیست های کبدی در گاو و بخصوص گوسفند هرگز آنها را پاره نکنید. چون باعث کیست هیداتیک چشمی در انسان می شوند و همچنین کبد حیوان را به طور بهداشتی دفن کنید چون اگر سگی این احشاء آلوده را بخورد دوباره سیکل انگل تکرار می گردد.
محصور نمودن مزراع و جلوگیری از ورود سگ ها به آنها
عدم تماس با سگ ها
نظر بدهید