سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا (کوله لیتیاز) یعنی تشکیل سنگ در داخل کیسه صفرا. کیسه صفرا عضوی در بخش تحتانی کبد است که صفرای ترشح شده از کبد در آن تجمع یافته هنگام نیاز از طریق مجرای صفراوی مشترک (CBD) به روده کوچکبرای کمک به بدن جهت هضم چربی هاریخته میشود.سنگ های کیسه صفرا وقتی تشکیل می شوند که مایع ذخیره شده در کیسه صفرا تبدیل به شکل قطعاتی از مواد جامد (شبیه سنگ سخت شده) می گردد.
صفرا حاوی آب، کلسترول، چربی ها، نمک های صفراوی، پروتئین ها و بیلی روبین است. نمک های صفراوی با چربی ترکیب می شوند و بیلی روبین به صفرا و مدفوع رنگ زردی می دهد. اگر مایع صفرا حاوی میزان زیادی کلسترول، نمک های صفراوی یا بیلی روبین باشد در شرایط خاصی می تواند به شکل سنگ سخت گردد.
دو نوع سنگ صفرا وجود دارد، سنگ های کلسترولی و سنگ های رنگدانه ای هستند. سنگ های کلسترولی معمولاً زرد-سبز هستند و به طور اولیه از کلسترول سخت شده ساخته می شوند. حدود 80 درصد سنگ های صفراوی را شامل می گردند. سنگ های رنگدانه ای، سنگ های کوچک و تیره ای هستند که از بیلی روبین ساخته می شوند. سنگ های صفراوی می توانند به اندازه دانه شن کوچک یا به اندازه یک توپ گلف بزرگ باشند. کیسه صفرا می تواند فقط یک عدد سنگ بزرگ و یا صدها سنگ کوچک و یا به نسبه هر ترکیب دیگری را بسازد.
سنگ های صفراوی می توانند جریان طبیعی صفرا را (زمانی که در هر یک از مجراهای حمل کننده صفرا از کبد به روده قرار می گیرند) مسدود کنند. این مجاری شامل مجاری کبدی است که صفرا را از کبد خارج می کنند، مجرای کیسه ای که صفرا را به کیسه صفرا می برد و از آن خارج می کند (شبیه یک کوچه بن بست که ورود و خروج یک مسیر است) و مجرای مشترک صفراوی که صفرا را از مجرای کیسه ای و مجاری کبدی به روده کوچک می برد (شبیه یک سه راهی که در آن دو راه به یک راه بزرگتر ختم می شوند).
صفرایی که در این مجاری گیر بیفتد می تواند باعث التهاب در کیسه صفرا، مجاری یا ندرتاً در کبد شود. سایر مجاری که به مجرای صفراوی مشترک باز می شوند شامل مجرای لوزالمعده ای است که آنزیم های هضم کننده را از لوزالمعده خارج می نماید. اگر سنگ کیسه صفرا ورودی این مجرا را مسدود نماید، آنزیم های هضم کننده در لوزالمعده گیر می افتند و باعث التهاب فوق العاده دردناکی به نام پانکراتییت سنگ صفرایی می شوند.
اگر هر یک از این مجاری به مدت زمان قابل توجهی مسدود گردند، ممکن است آسیب شدید و احتمالاً کشنده یا عفونت در کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده اتفاق بیافتد. علائم هشدار دهنده مشکلات جدی شامل: تب، یرقان و درد مداوم است.
علل تشکیل سنگ کیسه صفرا
دانشمندان معتقدند که سنگ های کلسترولی وقتی تشکیل می شوند که صفرا حاوی میزان زیادی کلسترول، میزان زیادی بیلی روبین یا نمک های صفراوی ناکافی است یا وقتی که کیسه صفرا به دلایل دیگر آنگونه که باید تخلیه نمی شود.
سنگ های رنگدانه ای
علت سنگ های رنگدانه ای روشن نیست. این سنگ ها بیشتر در افرادی که دچار سیروز، عفونت مجاری صفراوی و اختلالات خونی ارثی مانند کم خونی داسی شکل (که در آن بیلی روبین زیادی تشکیل می گردد) هستند تشکیل می شود.
سایر عوامل
اعتقاد بر این است که فقط حضور سنگ های صفراوی می تواند باعث تشکیل سنگ های صفراوی بیشتری گردد. به هر حال، سایر عواملی که همراه سنگهای صفراوی هستند به خصوص برای سنگ های کلسترولی مشخص گردیده اند.
چاقی: چاقی یک عامل خطر عمده برای سنگ صفراوی به خصوص در خانمها است. یک مطالعه بزرگ بالینی نشان داد که حتی اضافه وزن متوسط خطر تشکیل سنگ های صفراوی را افزایش می دهد. محتملترین علت این است که چاقی تمایل دارد میزان نمک های صفراوی را در صفرا کاهش دهد و در نتیجه کلسترول بیشتری باقی بماند. چاقی تخلیه کیسه صفرا را نیز کاهش می دهد.
هورمون استروژن: به نظر می رسد، استروژن اضافی در حاملگی، درمان جایگزین هورمونی یا داروهای جلوگیری از بارداری، سطح کلسترول را در صفرا افزایش و حرکت کیسه صفرا را کاهش می دهند که که این هر دو مورد می توانند منجر به سنگ صفراوی شوند.
نژاد: بومیان آمریکا استعداد ژنتیکی برای ترشح میزان زیادی کلسترول در صفرا دارند. در حقیقت این افراد میزان بالاتری از سنگ های صفراوی در آمریکا را تشکیل می دهند.
جنسیت: زنان 20 تا 60 ساله دو برابر مردان احتمال تشکیل سنگ صفراوی دارند.
سن: افراد بالاتر از 60 سال احتمال بیشتری برای تشکیل سنگ صفراوی نسبت به افراد جوانتر دارند.
داروهای پایین آورنده سطح کلسترول: داروهایی که سطح کلسترول را در خون کاهش می دهند در حقیقت میزان کلسترول تشکیل شده در صفرا را افزایش می دهند. این تغییر می تواند خطر سنگ صفراوی را افزایش دهد.
دیابت: افرادی که دچار دیابت هستند عموماً دارای سطوح بالایی از اسیدهای چربی به نام تری گلیسرید هستند. این اسیدهای چرب خطر سنگ صفرا را افزایش می دهند.
کاهش وزن سریع: از آنجا که بدن چربی را طی کاهش وزن سریع متابولیزه می کند، این مسئله باعث می شود که کبد کلسترول اضافی را به درون صفرا ترشح نماید که می تواند باعث ایجاد سنگ صفراوی شود.
روزه داری: روزه داری حرکات کیسه صفرا را کاهش می دهد و باعث تغلیظ زیاد از حد صفرا و کلسترول می شود که می تواند منجر به تشکیل سنگ صفراوی گردد.
چه کسانی در معرض خطر سنگهای صفراوی هستند؟
▪ زنان
▪ افراد بالای 60 سال
▪ بومیان آمریکا
▪ آمریکاییان مکزیکی تبار
▪ مردان و زنان دارای اضافه وزن
▪ افرادی که به سرعت یا به میزان زیادی وزن کم می کنند.
▪ زنان حامله، زنانی که درمان جایگزین هورمونی دریافت می نمایند و زنانی که از قرص های جلوگیری از بارداری استفاده می کنند.
علایم سنگ صفراوی
نشانه های سنگ صفراوی غالباً حمله سنگ صفراوی نامیده می شوند چرا که غالباً ناگهانی اتفاق می افتند. یک حمله معمول می تواند باعث موارد زیر شود:
▪ درد ثابت در ناحیه بالایی شکم که به سرعت افزایش می یابد و از 30 دقیقه تا چند ساعت طول
می کشد.
▪ دردی مابین دو کتف
▪ درد زیرکتف راست
▪ تهوع و استفراغ
حمله سنگ صفراوی اغلب به دنبال یک غذای چرب اتفاق می افتد و می تواند در شب اتفاق بیفتد. دیگر نشانه های سنگ صفراوی می توانند شامل موارد زیر باشند:
▪ نفخ شکم
▪ عدم تحمل غذاهای چرب (به صورت عود کننده)
▪ قولنج
▪ آروغ زدن
▪ گاز
▪ سوءهاضمه
افرادی که نشانه های بالا و نیز نشانه هایی که در زیر آورده می شوند را دارند باید فوراً یک پزشک را ببینند.
▪ لرز
▪ تب کم درجه
▪ زرد شدن رنگ پوست یا سفیدی چشم
▪ مدفوع سفالی رنگ
بسیاری افراد دارای سنگ صفراوی نشانه ای ندارند. به این بیماران بی علامت گفته می شود و این سنگ ها، سنگ های خاموش نامیده می شوند. این سنگ ها تداخلی با عملکرد کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده ندارند و نیازی به درمان ندارند.
تشخیص
بسیاری از سنگ های صفراوی به خصوص سنگ های خاموش تصادفی در حین انجام آزمایش برای یک مشکل دیگر کشف می شوند. اما زمانی که ظن آن می رود که عامل ایجاد نشانه ها، سنگ صفراوی است پزشک احتمالاً سونو گرافی انجام می دهد. سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصویر اعضاء استفاده می کند. امواج صوتی از طریق یک وسیله دسته دار که تکنسین روی شکم می خزاند به کیسه صفرا می رسند. امواج صوتی از کیسه صفرا، کبد و سایر ارگان ها مانند رحم باردار باز می گردند و پژواک آنها پیام های الکتریکی ایجاد می کند که می توانند تصویر عضو را در یک نمایشگر ویدئویی ایجاد کنند. اگر سنگ وجود داشته باشد، امواج صوتی با آن نیز برخورد کرده و باز می گردند و محل آنان نشان داده می شود. سونوگرافی حساسترین و اختصاصی ترین آزمایش برای سنگ های صفراوی است.
سایر آزمایشات نیز می توانند استفاده شوند.
● CT اسکن می تواند سنگ های صفراوی یا عوارض آنها را نشان دهد.
● ام آر آی می تواند مجاری صفراوی مسدود را نشان دهد.
● کوله سنتی گرافی. برای تشخیص انقباض غیر طبیعی کیسه صفرا یا انسداد استفاده می شود. یک ماده رادیو اکتیو به بیمار تزریق می شود که در کیسه صفرایی که بعداً تحریک به انقباض می شود جذب می گردد.
● ای آر سی پی ERCP. بیمار یک آندوسکوپ را (که لوله ای انعطاف پذیر، دراز و چراغ دار است و به یک کامپیوتر و نمایشگر تلویزیونی متصل است) فرو می دهد. پزشک آندوسکوپ را به معده و سپس به درون روده هدایت می کند. سپس ماده رنگی خاصی را تزریق می نماید که به طور موقت مجاری دستگاه صفراوی را رنگی می نماید. ای آر سی پی برای مشخص کردن محل و برداشتن سنگها از مجاری استفاده می شود.
● آزمایشات خونی. آزمایشات خونی می تونند برای مشاهده علائم عفونت، انسداد، پانکراتیت یا زردی استفاده شوند.
نشانه های سنگ های صفراوی شبیه حمله قلبی، آپاندیسیت، زخم ها، سندرم روده تحریک پذیر، فتق نافی، پانکراتیت و هپاتیت هستند. بنابراین تشخیص صحیح بسیار اهمیت دارد.
درمان
● جراحی
بیشترین راه درمان سنگ های صفراوی علامت دار جراحی است. (سنگ های صفراوی بدون علامت معمولاً نیازی به درمان ندارند.) به این نوع جراحی کوله سیستکتومی گفته می شود.
بیشترین جراحی کوله سیستکتومی لاپاراسکوپی نامیده می شود. در این جراحی جراح چند برش کوچک بر روی شکم می دهد و وسیله جراحی را داخل می کند و یک دوربین ویدئویی بسیار کوچک درون شکم قرار داده می شود که یک نمای بسته از اندام ها و بافت ها را به جراح می دهد. جراح در حالی که به نمایشگر نگاه می کند از این وسایل برای جدا کردن دقیق کیسه صفرا از کبد، مجاری و سایر ساختمان ها استفاده می کند. سپس مجرای کیسه ای بریده می شوند و کیسه صفرا از طریق یکی از برش های کوچک بیرون آورده می شود.
از آنجا که ماهیچه های شکمی در حین جراحی لاپاراسکوپی بریده نمی شوند، بیماران درد و عوارض کمتری نسبت به جراحی با استفاده از برش بزرگ از طریق شکم دارند. بهبودی معمولاً یک شبه در بیمارستان حاصل می شود و با چند روز محدودیت کار و فعالیت در خانه ادامه می یابد.
اگر جراح مانعی را در حین روش لاپاراسکوپی مانند عفونت محل یا جای زخم باقی مانده از سایر جراحی ها بیابد، گروه جراحی ممکن است تصمیم به تغییر روش و تبدیل آن به جراحی باز بگیرند. در برخی موارد اینگونه موانع پیش از جراحی شناسایی شده اند و جراحی باز برنامه ریزی می شود. به این نوع جراحی، جراحی باز گفته می شود چرا که در آن جراح یک برش 12 الی 20 سانتی متری در شکم می زند تا کیسه صفرا را بردارد. این یک جراحی بزرگ محسوب می شود و ممکن است نیاز به 2 الی 7 روز بستری در بیمارستان و چند هفته استراحت در منزل برای بهبودی داشته باشد. در حدود 5 درصد جراحی های کیسه صفرا نیاز به جراحی باز می باشد.
بیشترین عارضه جراحی کیسه صفرا آسیب به مجاری صفراوی است. یا مجرای صفراوی مشترک آسیب دیده ممکن است باعث نشت صفرا و عفونت بالقوه خطرناک و دردناکی بشود. آسیب بزرگ خطرناکتر است و نیاز به جراحی اضافی دارد. اگر سنگهای صفراوی در مجاری صفراوی باشند، پزشک (معمولاً یک متخصص گوارش) ممکن است از ای آر سی پی ( ERCP)برای تعیین محل سنگ ها و برداشتن آنها پیش از جراحی یا در حین آن استفاده نماید. در ای آر سی پی، بیمار یک آندوسکوپ را (که لوله ای انعطاف پذیر، دراز و چراغ دار است و به یک کامپیوتر و نمایشگر تلویزیونی متصل است) فرو می دهد. پزشک آندوسکوپ را به معده و سپس به درون روده هدایت می کند. سپس ماده رنگی خاصی را تزریق می نماید که به طور موقت مجاری دستگاه صفراوی را رنگی می نماید. سپس مجرای صفراوی مبتلا تعیین محل می شود و از وسیله ای روی اندوسکوپ برای قطع مجرا استفاده می شود. سنگ در یک سبد کوچک گیر انداخته شده و به وسیله اندوسکوپ بیرون آورده می شود.
گاهی، در فردی که جراحی برداشت کیسه صفرا شده است، چند روز، چند هفته چند ماه یا حتی سال ها پس از جراحی سنگی در مجاری صفراوی تشخیص داده می شود. معمولاً ای آر سی پی دو مرحله ای برای برداشت این سنگ موفق عمل می کند.
● درمان غیر جراحی
درمان غیر جراحی در موقعیت های خاصی (مثلا زمانی که بیمار مشکلی پزشکی خاصی که نیاز به پیشگیری از جراحی داشته باشد) استفاده می شود و فقط برای سنگ های کلسترولی به کار می رود. بعد از درمان غیر جراحی معمولاً سنگ ها عود می کنند.
درمان خوراکی از بین برنده سنگ: داروهایی از اسیدهای صفراوی ساخته شده اند که برای از بین بردن سنگ ها استفاده می شوند. داروی یورسودیول و چنودیول برای سنگ های کلسترولی کوچک بهتر عمل می کنند. ممکن است درمان، ماه ها تا سال ها برای از بین بردن تمامی سنگ ها ضرورت پیدا کند. هر دو دارو باعث اسهال خفیف می شوند و چنودیول می تواند موقتاً سطح کلسترول خون و آنزیم های کبدی را افزایش دهد.
درمان تماسی از بین برنده سنگ: این روش تجربی شامل تزریق مستقیم دارو به داخل کیسه صفرا برای از بین بردن سنگ است. داروی متیل تربوتیل اتر می تواند برخی سنگ ها را در عرض یک تا 3 روز از بین ببرد اما این دارو باید بسیار به دقت استفاده شود چرا که یک داروی بی هوشی دهنده قابل اشتعال است و می تواند سمی باشد. این روش در بیماران دارای سنگ های کلسترولی علامت دار کلسیفیه نشده تجربه شده است.
آیا آدمها به کیسه صفرای خود نیازی ندارند؟
خوشبختانه کیسه صفرا عضوی است که افراد می توانند بدون آن زندگی کنند. از دست دادن آن حتی نیازی به تغییر دادن رژیم غذایی ندارد. وقتی که کیسه صفرا برداشته می شود، صفرا از طریق مجاری کبدی به خارج از کبد و به درون مجرای صفراوی مشترک جریان می یابد و به جای ذخیره شدن در کیسه صفرا مستقیماً به داخل روده کوچک می رود. به هر حال از آنجا که صفرا در کیسه صفرا ذخیره نمی شود به دفعاات بیشتری به درون روده کوچک جریان می یابد و منجر به ایجاد اسهال در حدود 1 درصد افراد می گردد.
نظر بدهید